Vrijmetselarij, geen religie, wel religieus

(bron: www.vrijmetselaarsgilde.eu)

Bij de beantwoording van vragen over vrijmetselarij is het altijd raadzaam er de beginselverklaring bij te halen zoals die is neergelegd in de Ordegrondwet, zoals vrijmetselaren hun statuten noemen. Daar staat: vrijmetselarij gaat uit van een vast vertrouwen in de werkelijkheid van een geestelijke en zedelijke, de mens en de- mensheid voortstuwende wereldorde.

Zelfstandig zoeken naar waarheid

Dat is het aardige van dit soort vrijmetselaarsterminologie. Er staat niets maar er staat ook alles. Je kunt er alle kanten mee op. Maar het is ook heel doordacht. Een voortstuwende wereldorde. Daar kan ieder religieus denkend mens mee uit de voeten. Of het een christen is of een moslim, een jood of een boeddhist. Want een vast vertrouwen in een voortstuwende wereldorde wijst stellig op religiositeit. In diezelfde beginselverklaring staat dat vrijmetselaren als grondslag de erkenning aannemen van ieders recht, zelfstandig te zoeken naar waarheid. Wat is zelfstandig zoeken naar waarheid? Wat wordt daaronder verstaan? Vrijmetselaren stellen zichzelf en elkander de vragen des levens. Waar komen we vandaan, waar zijn we, waar gaan we naartoe? Dit zijn religieuze vragen. Vragen die mensen aan het denken- brengen over oorsprong en doel van het leven. Vragen naar die voortstuwende wereldorde. Vrijmetselaren spreken in dit verband van de 'Opperbouwmeester des Heelals'. Een symbool waarin ieder met enigerlei vorm van godsgeloof zich kan vinden. Iedereen kan daar zijn eigen invulling aan geven. De term 'voortstuwende wereldorde' gaat bovendien nog verder, geeft een nog ruimere interpretatiemogelijkheid voor wie een abstracter godsbegrip hanteert.

Minimum

Maar anderzijds is dit ook wel een minimum. Wie hier niet van uitgaat, wie zich hier niet in kan vinden, hoort in de vrijmetselarij niet thuis. Hij zal zich er ook niet thuis voelen. Vrijmetselarij is dus religieus, maar het is geen religie. Een kerk of een sekte al helemaal niet. Een kerk weet. En daarop zijn geloofsartikelen gebaseerd. Een vrijmetselaar zoekt. Een kerk heeft een standpunt. De vrijmetselarij heeft uitgangspunten, zoals het vertrouwen in een voortstuwende wereldorde. Toch zijn veel vrijmetselaren praktiserende leden van een kerkgenootschap. De vrijmetselarij geeft reliëf aan hun geloofsbeleving. Alleen wie meent de wijsheid in pacht te hebben, heeft in de Orde niet veel te zoeken. Hij is uitgezocht. Overigens, ook een atheïst zal per definitie geen lid willen worden. Ook hij zoekt niet. Ook hij weet.

Religieus criterium

De scheidslijn die gewoonlijk in de vrijmetselarij wordt getrokken, is: denkt een candidaat dogmatisch? Iemand die iets voor waar aanneemt, als zeker veronderstelt, hoeft niet meer te zoeken. De vrijmetselarij lijkt het, heeft zoeken als doel. Het reizen, niet het aankomen. Een vrijmetselaar zal niet belerend optreden, maar zijn mening vergelijken met die van een ander. Tenminste in de loge. Want op die manier wordt daar gewerkt. Anders dus dan godsdienst. Daar heeft men alles tot op de bodem uitgezocht. Daarom komen daar vergissingen zo hard aan. Een kerk heeft soms eeuwen nodig om een standpunt te herzien.

Ritualen

Vrijmetselaren zoeken zelfstandig naar waarheid. Ze zijn daarin uiteraard niet de enigen. Maar ze doen dat wel op hun manier, met behulp van ritualen en symbolen. Uitleggen hoe dat in zijn werk gaat, heeft weinig zin. Je moet het hebben meegemaakt om het te kunnen uitleggen. Maar ook dan kan het nog alleen worden uitgelegd aan iemand die het zelf heeft meegemaakt. Leg maar eens uit hoe een roos ruikt of eruit ziet aan iemand die nog nooit aan een roos heeft geroken of er een heeft gezien. Of leg de schoonheid van een symfonie maar eens uit aan iemand die niet hoort. Dat we onze ritualen voor onszelf houden heeft nog een andere goede reden. Bij zo'n rituaal-opvoering kan bijvoorbeeld een nieuw lid worden aangenomen. Daarbij is het verrassingselement een van de essentiële voorwaarden. Dat is ook een reden dat we met onze ritualen niet te koop lopen.

Symbolen

Symbolen maken begrippen bespreekbaar waaraan verschillende mensen verschillende betekenissen hechten. Denk aan de Opperbouwmeester des Heelals. Denk aan een ander vrijmetselaarssymbool: de mens is een 'ruwe steen' die wordt bewerkt tot de 'kubieke steen' die bruikbaar is bij de bouw van de tempel, de tempel der mensheid. Geen exclusieve vrijmetselaarssymboliek: aan jezelf werken om daarna beter te kunnen functioneren. Alleen noemen mensen die geen lid van de Orde zijn, het meestal niet zo. Een vrijmetselaar streeft ernaar een beter mens te worden. Niet beter dan een ander, maar beter dan hijzelf was. Hij probeert te werken aan zichzelf. Een van de motto's die hij gebruikt is 'Ken Uzelf'. Als dat goed wordt gedaan, als je jezelf leert kennen, werkt dat heel inspirerend op de pogingen jezelf te verbeteren.

Wie het voorafgaande zorgvuldig heeft gelezen en heeft begrepen, weet dat vrijmetselarij nooit een rivaal kan zijn van welke godsdienstige groepering dan ook, maar dat er stellig religieuze kanten aan zitten. De ritualen die worden opgevoerd zijn niet 'ter ere van', maar lijken eerder een shocktherapie die geestelijke stimulansen bewerkstelligt. De vrijmetselarij helpt de vrijmetselaar zichzelf te leren kennen. De drang zichzelf te leren kennen, stimuleert hem en maakt hem duidelijk dat het op hemzelf aankomt.

Tot slot...

Iedere vrijmetselaar geeft zijn eigen invulling aan het religieuze aspect van de vrijmetselarij. Dat kan ook niet anders. Buitenstaanders ondergaan dat wellicht als vrijblijvend en vaag.Ja. Maar dat is ook de charme van de vrijmetselarij: zelfstandig zoeken om het godsbegrip steeds verder te naderen in de wetenschap dat het kennen daarvan uitgesloten is. Vrijmetselaren zijn in het algemeen nogal tolerant. Omdat ze leren, verschillende inzichten te bekijken en met elkaar te vergelijken, zonder er op het scherp van de snede met elkaar over te discussiëren. Zonder twijfel maakt de scholing vrijmetselaren toleranter. Maar er zijn grenzen. Ze worden daar getrokken, waar zij tegenover intolerantie en dogmatisch denken komen te staan. De stelling lijkt: de mens kan de uiteindelijke waarheid niet vinden. Maar de vrijmetselaar is iemand die blijft proberen er steeds dichter bij te komen.

-----------------------